ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 2، اردیبهشت 1402 ، شماره پی در پی 84

سبک شناسی لایه ای شروه های جنوب (لایه های آوایی و بلاغی)

صفحه (221 - 245)
علی نوربخش (نویسنده مسئول)، جلیل مشیدی ، فاطمه سلطانی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: سبک‌شناسی لایه ای، که با رویکردی نوین به تحلیل و بررسی متون ادبی میپردازد، بعنوان پایۀ علم زبان‌شناسی مطرح است. به کمک هرکدام از زیرلایه های این سبک، ویژگیهای پربسامد آثار تشخیص داده میشود. شروه ، گونه ای از شعر عامه در جنوب ایران است که در دورۀ بازگشت ادبی رواج و کمال یافت. سبک‌شناسی گونه های ادبی، که در شرایط خاص مکانی، فرهنگی و جغرافیایی ظهور میکنند، میتواند به شناخت دقیق انواع ادبی و غنای تاریخ ادبیات کمک کند.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیف و تحلیل کیفی، به بررسی لایه های آوایی و بلاغی شروه های جنوب میپردازد. جامعۀ آماری پژوهش، شروه های محیا، فایز، باقر لاری و کتابهای شروه سرایی در جنوب ایران اثر علی باباچاهی، دشتی و دشتستان اثر عبدالمجید زنگویی، ترانه های محلی فارس از صادق همایونی و ادبیات عامیانۀ بوشهر تألیف عبدالله رضایی است. داده ها بصورت اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده است.

یافته ها: شروه ها که مهمترین گونۀ آوازی شعر عامۀ جنوب ایران هستند با توجه به وزن، قالب انحصاری، محتوا، ارتباط با موسیقی و ساختار کوتاه خود بعنوان یک ژانر ادبی از سایر امکانات زبانی و شگردهای ادبی برای ادبیت بخشیدن به متن خود استفاده نموده اند. این گونه همواره در قالب دوبیتی که یادگار اوزان اصیل پارسی است سروده شده و ساختار آوایی آنها بسیار قوی است.

نتیجه گیری: بررسی و تحلیل شروه ها از منظر سبک‌شناسی لایه ای در دو زیر‌لایۀ آوایی و بلاغی نشان میدهد که در این اشعار از سایر تکرارهای آزاد و منظم موسیقایی، تناسب واژه ها، سایر عناصر بدیع لفظی، معنوی و صور خیال برای تقویت سطوح آوایی و بلاغی با بسامد بالایی بهره گرفته شده است. این شگردها امکانات ارزشمند زبانی هستند که بطور طبیعی در برجسته سازی زبان این نوع شعر به کار رفته اند.

کلمات کلیدی
شعر عامیانه , جنوب , شروه , سبک شناسی , لایۀ آوایی , لایۀ بلاغی.

• احمد پناهی سمنانی، محمد. (1376). ترانه و ترانه سرایی در ایران. تهران: سروش.
• باباچاهی، علی. (1368). شروه سرایی در جنوب ایران. تهران: مرکز فرهنگی هنری اقبال.
• جعفری قنواتی، محمد. (1399). درآمدی بر فولکلور ایران. چاپ چهارم، تهران: جامی.
• حبیبی، احمد. (1377). محیا شاعری از جنوب. شیراز: نوید.
• حسن زاده، علی. (1397) کلیات دوبیتیهای فایز. قم: نگاه آشنا.
• ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت.
• رضایی، عبدالله. (1381). ادبیات عامۀ استان بوشهر. بوشهر: شروع.
• زرین کوب، عبدالحسین. (1379). شعر بی دروغ شعر بی نقاب. چاپ هشتم، تهران: علمی.
• زنگویی، عبدالمجید. (1364). شعر دشتی و دشتستان. ج1، تهران: امیرکبیر.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (الف1370) موسیقی شعر. تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (ب1370). صور خیال در شعر فارسی. چاپ چهارم، تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1396). رستاخیز کلمات. چاپ چهارم. تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس. (1374). سیر رباعی در شعر فارسی. چاپ دوم، تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس. (1375). کلیات سبک‌شناسی. چاپ چهارم، تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس. (1381). نگاهی تازه به بدیع. چاپ سیزدهم، تهران: فردوس.
• عظیمی، مرضیه و همکاران. (1399). «گونه شناسی نام های دوبیتی فارسی». دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. (37) 9، صص228-195.
• فتوحی، محمود. (۱۳۹۰). سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: سخن.
• کزازی، میرجلال الدین. (1392). بدیع. چاپ هشتم، تهران: ماد.
• مدرسی، فاطمه و کاظم زاده، رقیه. (1390). «تکرار واژه یکی از شگردهای برجسته سازی در غزل حسین منزوی». ادبیات فارسی معاصر، (1) 1، صص 115-101.
• مدرسی، فاطمه و افراخته، اله یار. (1396). «کاربردهای هنری ردیف در دیوان عطار نیشابوری». مجلۀ شعرپژوهی، (1) 1، صص 168-145.
• مدرسی، فاطمه و سعیدی، سهراب. (1396). «آیین چهادهمی؛ روزی با شروه در فرهنگ عامۀ هرمزگان». فرهنگ مردم ایران، شمارۀ50 و51، صص136-121.
• مرادی، محمد. (1396). «کارکردهای متمایز قافیه و ردیف دوبیتیهای عامه در لفظ و معنا». فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، (10) 2، صص 189-165.
• معتمدی، عبدالهادی. (1380). رودان بهشت جنوب. بندرعباس: چی چی کاچا.
• وحیدیان کامیار، تقی. (1398). بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی. چاپ هشتم. تهران: سمت.
• همایونی، صادق. (1379). ترانه های محلی فارس. شیراز: بنیاد ایرانشناسی.
• همایونی، صادق. (۱۳۶۵) دوبیتیهای باقر لارستانی. شیراز: نوید.
• همایی، جلال الدین. (1371). فنون صناعت و بلاغات ادبی. چاپ چهارم، تهران: هما.